Πως φτιάχνονται τα βάγια στην Κέρκυρα (video)

Η τελευταία ημέρα της  κούφιας βδομάδας της  Μεγάλης Σαρακοστής ( της βδομάδας πριν το Μεγαλοβδόμαδο) που  συνήθως μαζί με την Πέμπτη πριν των ΒΑΙΩΝ  ήταν  οι επιφορτισμένες  για   το πλέξιμο των ΒΑΓΙΩΝ.

Το έθιμο των βαΐων είναι παλιό και η εκκλησία μας το εισήγαγε τον 9ον αιώνα, σε ανάμνηση της υποδοχής του Κυρίου μας στα Ιεροσόλυμα. Τα Βάϊα- σταυροί – ήλιοι-ρόδακες  ή αστέρια- σημαίνουν τη νίκη του Χριστού κατά του θανάτου. Στα βυζαντινά χρόνια υπήρχε η συνήθεια να τελείται ο λεγόμενος, Αυτοκρατορικός περίπατος, ο οποίος άρχιζε από τα ανάκτορα και η πομπή κατέληγε στο Ναό της Αγ Σοφίας Ο αυτοκράτορας κρατούσε την εικόνα του Χριστού, πλαισιωμένος από το ιερατείο, ενώ προηγούνταν ο Λαμπαδάριος, ο οποίος έψελνε…  « Εξέλθατε έθνη και θεώσασθε σήμερον τον βασιλέα των ουρανών» .Στο τέλος, ο αυτοκράτορας μοίραζε βαϊα και σταυρούς, ενώ ο Πατριάρχης κεριά για τη Μ Εβδομάδα .Αν και το έθιμο αυτό έχει εκκλησιαστικό χαρακτήρα, ο λαός μας το παρέλαβε και το ενσωμάτωσε μέσα στις συνήθειές του, το νοημάτισε και του έδωσε λαμπρότητα. 

Τα βάγια που μοιράζονται στην Κέρκυρα διαφέρουν κατά πολύ από την άλλη Ελλάδα.

Για το πλέξιμο τους  ως επί το πλείστον, σε σχήμα Σταυρού , χρησιμοποιούνται τα τρυφερά φύλλα –οι καρδιές – της φοινικιάς.

Η ΣΤΑΥΡΟΕΙΔΗΣ ΠΛΕΞΗ ΤΟΥΣ:  Χωρίζεται στα δυο το στενόμακρο λευκό σπαθάτο φύλλο, και εν συνεχεία, γίνονται οι  σχετικές αναδιπλώσεις, για να φτιαχτεί αρχικά ο μισός σταυρός. Έπειτα με ένα άλλο φύλλο γίνεται το ίδιο, ενώνεται και ο άλλος μισός και γίνεται ο τελικός σταυρός. Στο κέντρο του σταυρού προσαρμόζεται κλωνάρι φλοέτας( βιολέτας παλιάς που μοσχοβολά, φυτό άρρηκτα συνδεδεμένο με τη Μεγάλη εβδομάδα, που συμβολίζει πίστη και σεμνότητα) και ελιάς (σε  αρκετές περιοχές της Κέρκυρας  προσαρμόζουν δεντρολίβανο και φασκόμηλο)  .

Στη συνέχεια τοποθετούνται στα κανίστρια ( ανοικτά  καλαμόβεργας καλάθια/πανέρια) για να μοιραστούν  ανήμερα των Βαΐων από τον ιερέα ( τα παλιά χρόνια πέρναγαν μετά την εκκλησία και μοίραζαν ένα βάγιο σε κάθε σπίτι του χωριού). Οι ήλιοι και τα αστέρια  που τοποθετούνται στα καντήλια και στις εικόνες των εκκλησιών είναι δημιουργίες πιο έμπειρων  συνήθως, του ιερέα, των επιτρόπων κ.λ.π.).

Μάλιστα, προς ένδειξη θριάμβου, µετά το θαύµα του Αγίου Σπυρίδωνα  στολίζονται µε βάγια τα μουσικά όργανα των φιλαρμονικών και τα κράνη των μουσικών. Ο τελικός αποδέκτης τους είναι το εικονοστάσι όπου μαζί με τις «φλοέτες» της ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΗΣ  παραμένουν εκεί , σύμβολα  ευεργετικής  προστατευτικής   δύναμης , με αύρα αποτρεπτική σε ο, τι δυσάρεστο.

Σημειώνουμε πως τα παλιότερα χρόνια  στις παρέες (με επικεφαλής τον ιερέα και τους εκκλησιαστικούς επιτρόπους) που έφτιαχναν τα Βάια συμμετείχαν σχεδόν όλες οι γυναίκες και τα παιδιά του χωριού  , όσα έμεναν και όσα ερχόταν για ΠΑΣΧΑ στο χωριό.. Η κατασκευή τους ήταν μια γλυκιά αναμονή… όπως όλα τα έθιμα του ΠΑΣΧΑ. Και τα έθιμα δεν τα καταγράφεις απλά. ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΙΣ.ΤΑ ΒΙΩΝΕΙΣ. ΤΑ ΖΕΙΣ. Είναι οι παραδόσεις μας. Είναι όλα τα θεμελιώδη, τα αιώνια πολιτιστικά στοιχεία μας. Είναι οι ηθικές μας αξίες , οι οποίες παραδόθηκαν από τις προηγούμενες γενιές στις επόμενες και διαμορφώνουν την ταυτότητα του λαού μας.

Τα έθιμα  και οι συμβολισμοί του ΒΑΓΙΟΥ, ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή. Στην Κέρκυρα, παρατηρείται  οι αγρότες «να βιτσίζουν», δέντρα, αμπέλια,  φυτά και κατοικίδια ζώα   γιατί πιστεύουν στις προστατευτικές δυνάμεις του καλού  που περικλείουν τα διαβασμένα στην εκκλησία βάγια. Ενώ οι καλλιεργητές κηπευτικών φυτών, πιστεύουν ότι άμα «βιτσίσουν» τα φυτά δε θα τα πιάσει το σκουλήκι. Γνωστή  και η φράση: «Μέσα βάγια και χαρά, έξω ψύλλοι και κόρζες (παράσιτο) ». Βάγια  βάζουν στα νυφικά μαξιλάρια και στρώματα αλλά και στην κούνια του μωρού, ενώ αποτελεί απαραίτητο εξάρτημα στο «ξεβάσκαμα».

Ακολουθεί ένα μισοξεχασμένο λαϊκό-θρησκευτικό τραγούδι των ΑΓΙΩΝ ΗΜΕΡΩΝ της ΜΕΓΑΛΗΣ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ και ιδιαίτερα της ΜΕΓΑΛΗΣ ΒΔΟΜΑΔΑΣ  της λαϊκής παράδοσης της Κέρκυρας.   Το τραγούδι αυτό τραγουδούσαν επί αιώνες, παντού στην Κέρκυρα,  μέχρι τη 10ετία του 1960 και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία – κυρίως γυναίκες – θυμούνται ακόμη τα λόγια και τη μελωδία του .

Πρόκειται για το «Καλό ’ναι τ’ Άγιος ο Θεός» που αποδιδόταν μονοφωνικά ή από πολλά άτομα μαζί – άντρες και γυναίκες – στο σπίτι, στις γειτονιές, στα εργαστήρια, στα χωράφια, στο μάζεμα της ελιάς, στην φροντίδα των αμπελιών, στο φύτεμα της πατάτας, με μελωδία εκκλησιαστικής απόχρωσης, που πλησιάζει αυτήν του «΄Ασπιλε» στην κερκυραϊκή εκδοχή του.

Ο αριθμός των στίχων του κυμαίνεται από σαράντα έξι (46) έως και εκατόν ένα (101), με λαϊκό 15σύλλαβο στίχο, με μικρές ή μεγαλύτερες παραλλαγές από χωριό σε χωριό, που αποδίδουν με απλό τρόπο, το περιεχόμενο των ευαγγελίων, περιγράφοντας τα Πάθη του Χριστού, με κατάληξη την Ανάστασή του. Κατά κάποιο τρόπο, επινοήθηκε για να γίνει κατανοητή η  γλώσσα των ευαγγελίων, το νόημα των ημερών πριν την κορυφαία γιορτή της Ορθοδοξίας, το Πάσχα.

Ο αείμνηστος Συναραδίτης  ερευνητής – δάσκαλος Νίκος Πακτίτης, κατέγραψε το τραγούδι αυτό στις Νυμφές το 1969, στο Χλωμό το 1980 και την ίδια εποχή το αντέγραψε στους Κουραμάδες, από παλαιό χειρόγραφο, με έτος αναφοράς το 1820. Συναντιέται επίσης στους Χωρεπισκόπους , στους Πάγους,  στους Αυλιώτες , του Δήμου Βόρειας  Κέρκυρας κ.α.

Ολόκληρο το λαϊκο θρησκευτικό αυτό τραγούδι –παραλλαγή -που καταγράφηκε στους Πάγους ΔΕ Αγίου Γεωργίου Δήμου Βόρειας Κέρκυρας, αποδιδόμενο με μελωδική χροιά που παραπέμπει στην κερκυραϊκή ψαλτική, έχει ως εξής : (όπως το διηγήθηκε η Βαρβάρα Ρουβά στην εγγονή της Βαρβάρα  Βιτουλαδίτη).:

Καλό `ναι τ’ `Αγιος ο Θεός

Καλό ΄ναι τ’ ΄Αγιος ο Θεός, καλός κι όπου το λέει.

Όπου το λέει σώνεται κι όπου τ’ ακούει αγιάζει κι όπου το καλαφροκαστεί, παράδεισο θα λάβει. Παράδεισο και σ’ εκκλησιές και σ’ άγια μοναστήρια, κάτου στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον τάφο. Κει που δέντρο δεν ήτανε και δέντρο εφανερώθη, το δέντρο ήταν ο Χριστός κι οι κλώνοι οι Αποστόλοι, τα φύλλα ήταν οι Μάρτυρες κι οι ρίζες οι Προφήτες, που προφητεύαν κι έλεγαν για του Χριστού τα πάθη. – Χριστέ μου πώς τα υπόμεινες τα θλιβερά μαρτύρια;

ΧΡΙΣΤΟΣ: – Τα υπόμεινα, τα βάσταξα για τη Χριστιανοσύνη για να πιστέψουν οι πιστοί κι οι δύσπιστοι Οβραίοι. Ο Φαραώ ηθέλησε να φτάξει τρία περόνια. Μα ΄κείνος ο παράνομος βαρεί και φτιάχνει πέντε – Συ Φαραώ που τά ΄καμες εσύ να μας διατάξεις. ΦΑΡΑΩ: – Βάλτε τα δυό στα χέρια του, τα δυό στα δυό του πόδια, το πέμπτο το φαρμακερό, βάλτε το στην καρδιά του Η Παναγιά καθότανε στο σπίτι μοναχή της την προσευχή της έκανε για τον μονογενή της. Φωνή εξήλθε απ’ ουρανού κι απ’ αρχαγγέλου στόμα.

ΦΩΝΗ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ: – Πάψε κυρά τσι προσευχές, πάψε και τσι μετάνοιες, Τι τον υγιό σου πιάσανε και σαν ληστή τον πάνε και σαν αρνί στο μακελειό έτσι τον κουβαλάνε. Σαν τ’ άκουσε η Δέσποινα, έπεσε δειλιασμένη σταμνί νερό τση φέρανε, τρία κανάκια μόσχο και τρία το ροδόσταμο να τσι ΄ρθει ο λογισμός της. Και σαν τση ήρθε ο λογισμός και σαν Τσι ήρθε ο νους της, ζητά τσι τρεις γειτόνισσες, τσι τρεις της φιλονάδες, τη Μάρθα, τη Μαγδαληνή και του Λαζάρου μάνα, και του Ιακώβ την αδελφή, κι οι τέσσερις αντάμα… Πήρανε το στρατί – στρατί, στρατί το μονοπάτι, και το στρατί τσι έβγαλε μέσ’ των ληστών τσι πόρτες. Κι ήταν οι πόρτες κλειδωτές και τα κλειδιά παρμένα ήταν και τ’ Οβριόπουλα τσι πόρτες καθισμένα. Άνοιξε πόρτα του ληστή και πόρτα του Πιλάτου! Κι η πόρτα από το φόβο της άνοιξε μοναχή της. Τηρά ζερβά, τηρά δεξιά, κανένα δε γνωρίζει, τηρά και δεξιότερα, βλέπει τον ΄Αη Γιάννη.

ΠΑΝΑΓΙΑ: – Αη Γιάννη Πρόδρομε και Βαπτιστή του γιού μου, μην είδες το παιδάκι μου και σε διδάσκαλό σου;

ΑΗ  ΓΙΑΝΝΗΣ: – Δεν έχω στόμα να στο ΄πω, γλώσσα να στο μιλήσω, και χέρι παλαμόχερο, για να σου τονε δείξω.

ΠΑΝΑΓΙΑ: – Έχεις και στόμα να το πεις, γλώσσα να το μιλήσεις, έχεις και παλαμόχερο για να μου τονε δείξεις.

ΑΗ ΓΙΑΝΝΗΣ: Βλέπεις εκείνον το γυμνό, τον παραπονεμένο, όπου φορεί ποκάμισο στο αίμα βουτηγμένο; Εκείνος είν’ ο γιόκας σου κι εμένα ο δάσκαλός μου.

ΠΑΝΑΓΙΑ: – Απ’ ποιό γκρεμό να γκρεμιστώ, γκρεμό να πα’ να πέσω με τι μαχαίρι δίκοπο ν’ αδικοθανατέψω;

Και ο Χριστός απάντησε από τη σταύρωσή του: Όχι μάνα, μη σκοτωθείς, υπομονή να κάμεις Και δώσε συ παρηγοριά στις πικραμένες μάνες. Και μέσ’ το μέγα Σάββατο, κοντά στο μεσημέρι, που θα λαλήσει ο πετεινός, σημάνουν οι καμπάνες, σημάνει κι η Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι, τότες κι εσύ μανούλα μου να ‘χεις χαρές μεγάλες. Και τη Λαμπρή τ’ αποταχιά, που ντύνουν μάνες τα παιδιά, κι οι αδερφές τα’ αδέρφια, τότες κι εσύ μανούλα μου, τον ακριβόν υγιό σου.

ΧΟΡΟΣ: Μπροστά του βάνουν τα λαμπρά και πίσω τα βελούδα και στην κορφή του κεφαλιού, στεφάνι με λουλούδια.

 Καλό είν’ τ’ ΄Αγιος ο Θεός, καλός κι όπου το λέει, Όπου το λέει σώνεται κι όπου τ’ ακούει αγιάζει».

Καταγεγραμμένη σε βίντεο απόδοση του:  Η έρευνα για καταγεγραμμένη απόδοση του σε βίντεο  από περιοχή του   Δήμου Βόρειας Κέρκυρας κατέδειξε καταγραφή η οποία όμως έχει  χαμηλή τεχνική υποστήριξη. Επελέγη λοιπόν να σας επισυνάψουμε …για να θυμηθούν οι παλιότεροι και να γνωρίσουν οι νέοι… το λαϊκοθρησκευτικό τραγούδι «Καλό ‘ναι τ’ Άγιος ο Θεός» όπως το απέδωσαν το απόγευμα του Σάββατου του Λαζάρου (4 Απριλίου 2015), παραμονή της Κυριακής των Βαΐων, γυναίκες της Ενορίας των Κυνοπιαστών και του Πολυφωνικού Χορού  «Γειτονία», ενώ έφτιαχναν τα βάγια που μοιράζονται ανήμερα της Κυριακής «των ΒΑΓΙΩΝΕ» σε ανάμνηση της θριαμβευτικής “μετά βαΐων και κλάδων”, εισόδου “επί πώλου όνου”, του Νυμφίου Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Στην απόδοση του τραγουδιού ήταν παρόντες ο εφημέριος π. Χρυσόστομος Κουτσούρης, εκκλησιαστικοί σύμβουλοι και ο συντονιστής της “Γειτονίας” Γιώργος Ε. Ανυφαντής.

Στοιχεία αντλήθηκαν από  ηλεκτρονικές σελίδες και δη :  ΕΣΤΙΑ ΚΥΝΟΠΙΑΣΤΩΝ, Δανειστική βιβλιοθήκη Αυλιωτών, από Λευκώματα πολιτιστικών συλλόγων, από προφορικές μαρτυρίες  αλλά και από κείμενα κερκυραίων λαογράφων. Οι φωτογραφίες έχουν αντληθεί από προσωπικά αρχεία δημοτών, το λεύκωμα ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ του Δημήτρη Ταλιάνη , ιστοσελίδες διαδικτύου.

Και του χρόνου…

*Το άρθρο δημοιεύθηκε το 2022 στο @kerkyrasimera

Ακολουθήστε το kerkyrasimera.gr για να μαθαίνετε πρώτοι τα νέα από την Κέρκυρα.

Ακολουθήστε μας στο Instagram

Ακολουθήστε μας στο twitter

Ακολουθήστε μας στο Facebook