«Τους ξένους μάθε πώς έχουσι»

Βουσολίνου Ανυφαντή Ελένη

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι απόψεις διίστανται περί ζητημάτων που αφορούν όχι μόνο ιδιωτικές καταστάσεις αλλά και ευρύτερες υποθέσεις, ακόμη, δε, και οι αναλύσεις ιστορικών θεμάτων εξαρτώνται από την ιδεολογική διάσταση του κριτή και την οπτική του απέναντι σε αυτά, όσο και αν η βάση της ιστορικής αναδίφησης καλείται να είναι πέρα από οποιασδήποτε μορφής χρησιμοθηρική διαδικασία και απαλλαγμένη από ιδεολογήματα και στερεοτυπικές, συχνά αυθαίρετες, εξαρτήσεις.

Ακόμη και σε ιστορικά γεγονότα που επέδρασαν συνολικά σε κοινωνίες δεν είναι σπάνια η ασύμμετρη αποτύπωσή τους, σαν να πρόκειται για εντελώς διαφορετικές καταστάσεις, όσο κι αν το ιστορικό γεγονός είναι συγκεκριμένων συνιστωσών, τοπικών, χρονικών, τοπικών καθώς και  διαρθρωτικών συντελεστικών παραγόντων δημιουργίας και ανάλογων αιτιολογικών δεδομένων και συνεπειών. Τέτοια περίπτωση αποτελεί και η αποτύπωση των προσφυγικών καταστάσεων που βίωσαν οι Κρητικοί στα νησιά του Ιονίου Πελάγους κατά την περίοδο της τελικής εξόδου του 1669, όταν η Κρήτη περνά από τη βενετική ξενική κυριαρχία στην οθωμανική κατάκτηση.

Σύμφωνα με πολλούς  πρόσφυγες η διαμονή στην Κέρκυρα αποτέλεσε εφαλτήριο της ζωής τους ιδίως μετά την πρόσδεση του νησιού τους στην οθωμανική εξάρτηση, κακίζοντας τους Βενετούς για ελλειμματική αντιμετώπιση απέναντι στην πολύχρονη οθωμανική πολιορκία  στη διάρκεια του 17^ου αι. Ωστόσο, απέναντι στην αποτίμηση της κατάστασης στη γενέτειρά τους οι Κρητικοί είχαν διαφοροποιημένη προσέγγιση, όπως αποτυπώνουν οι διαφορετικές θέσεις μεταξύ των χωρικών και των κατοίκων στα ενδότερα του αστικού χώρου: από τη μια οι πρώτοι θεωρούσαν ότι οι Οθωμανοί δε θα δημιουργούσαν τις αδικίες των Βενετών και τις αντιπαλότητες που διαμορφώνονταν μεταξύ τους, από την άλλοι, οι δεύτεροι, μόνο τους Βενετούς αξίωναν για ικανούς να οδηγήσουν το νησί με ασφάλεια και οργάνωση, οπότε πολλοί ήταν υπέρ της οθωμανικής και πολλοί υπέρ της βενετικής εξουσίας. Οι περισσότεροι, όμως, άμεσα ξεκινούσαν το δρόμο της προσφυγικής περιπέτειας, κυρίως οι δεύτεροι, αναζητώντας θαλπωρή σε βενετοκρατούμενη, κατά βάση, περιοχή, είτε από τις αρχικές οθωμανικές επιδρομές είτε αμέσως μετά την άλωση του Χάνδακα του 1669. 

Πέραν αυτών διαφοροποίηση παρατηρείται και στην αποτίμηση των Κρητικών σε συνάρτηση με την αντιμετώπισή τους από τους νησιώτες του Ιονίου. Δεν ήταν όλοι της άποψης ότι έλαβαν από τους δεύτερους την καλύτερη δυνατή θαλπωρή, όπως έλεγε ο ιερέας Εμμανουήλ Τζάνες για τη μεγάλη φιλανθρωπία των Κερκυραίων οι οποίοι, όπως χαρακτηριστικά τόνιζε ο ίδιος, τον τίμησαν και τον παρηγορούσαν. Η προσφορά, δε, του ιδίου στον τόπο μας ήταν πολλαπλών μορφών. Υπήρχε, από την άλλη πλευρά, η αντίθετη θέση. Προερχόταν από τους  πρόσφυγες που αποτύπωναν ένα αδιάφορο ή και αρνητικό τρόπο αντιμετώπισης των ντόπιων απέναντί τους. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται και ο Γεράσιμος Παλλαδάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας από το 1688, ο οποίος, αν και δε βρέθηκε σε χώρο του Ιονίου, αναφερόταν στον αρνητικό τρόπο αντιμετώπισης των προσφύγων βάσει περιγραφών που λάμβανε από συμπατριώτες του, πιθανότατα, όμως, μιλώντας πιθανότατα γενικά ανεξαρτήτου περιοχής υποδοχής των προσφύγων αυτών.

Χαρακτηριστικό, ωστόσο, είναι το περιεχόμενο του ποιήματός του «Θρήνος της Κρήτης» όπου τα λόγια του αφήνουν την αίσθηση της εκμετάλλευσης, της αδιαφορίας, ακόμη και της αλαζονείας των ντόπιων προς αυτούς, όπως δηλώνουν τα εξής:

Τους ξένους, μάθε, πώς τους έχουσι

στην ξενητειάν και τους παίζουσι

τους τιμωρούσι

 και περιγελούσι

κι ολότελα τους γδύνουσι.

Σε σπίτι δεν τους ε βάνουσι

αλλά τα νοίκια σπουδάνουσι

διπλά να παίρνουν

και να τους γδέρνουν

και ένα σε τόσους μοιράζουσι.

Τελευταία  σκέψη: κάποιους, σε μια άλλη εποχή, τους έλεγαν τουρκόσπορους στην Κέρκυρα, τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Κι όμως, τελικά, η συνύπαρξη πραγματώθηκε, τελικά, ανεξίτηλη, όσο κι αν υπήρξαν και καταστάσεις άσχημες, χάρη στην κυριαρχία του ανθρωπισμού απέναντι στην οποιαδήποτε περίπτωση αδιαφορίας ή και αχρειότητας. Το καλό πάντα ξεπερνά κάθε αντίθετό του, αρκεί με αλήθεια και σύνεση να προάγεται το ηθικό και το ανιδιοτελές.

*δημοσιεύθηκε στο φύλλο 2ας-9-2023 της ΚΣ στη στήλη “Απο τα παλιά στο σήμερα”

Ακολουθήστε το kerkyrasimera.gr για να μαθαίνετε πρώτοι τα νέα από την Κέρκυρα.

Ακολουθήστε μας στο Instagram

Ακολουθήστε μας στο twitter

Ακολουθήστε μας στο Facebook