Όχι ο Καποδίστριας δεν ήταν ποπολάρος ούτε γεννήθηκε κόμης

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΣΠΑΛΙΑΡΗΣ*

Πρόσφατα έπεσε στην αντίληψή μου ένα άρθρο του νομικού κου Γιάννη Κοντού το οποίο αναφερόταν σε ένα άρθρο μου στην Καθημερινή με τίτλο «Το Παιδί της Σπηλιάς».

Η άποψη του κου Κοντού για το άρθρο μου, καθόλα σεβαστή, συμπίπτει με την άποψη και άλλων μελών της ιστορικής «παρέας» της Κέρκυρας, την οποία εκτιμώ. Όμως, όπως είχα την ευκαιρία ιδιωτικά να πω και στους εν λόγω συνομιλητές μου, έτσι πρέπει να απαντήσω δημοσίως και στον κο Κοντό ότι κάνουν λάθος όπως κι εγώ στην πρώτη μου βιογραφία για τον Καποδίστρια.
Καταρχάς ο τίτλος του άρθρου του κου Κοντού δεν προκύπτει από το άρθρο μου στην εφημερίδα Καθημερινή. Ουδέποτε ισχυρίστηκα ότι οι Καποδίστριες ήταν ποπολάροι, αλλά ευγενείς της Κέρκυρας καταγεγραμμένοι στο Libod’ Oro, και ως εκ τούτου μέλη του Μεγάλου Συμβουλίου του νησιού. Εξ αυτής της ιδιότητάς τους και της πολιτικής αντίδρασης προς τους Γάλλους ο Αντωνομαρίας όντως φυλακίστηκε από αυτούς. Ο άνθρωπος που κατάφερε να μην εκτελεστεί ο πατέρας του ήταν ο Ιωάννης. Αυτό που είπα στο άρθρο μου ήταν ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας δε γεννήθηκε κόμης και κατά την ταπεινή μου άποψη ποτέ δεν αισθάνθηκε έτσι, ως κόμης. Ότι η συνείδησή του ήταν αστική.
Επίσης αυτό που είπα είναι ότι οι ευγενείς της Κέρκυρας, πλην των 15 οικογενειών που είχαν από νωρίς ευρωπαϊκούς τίτλους ευγενείας και φέουδα, αλλά και των άλλων νησιών, ήταν τρίτης κατηγορίας πολίτες για τη Βενετία, και πολλάκις παραπονιούνταν οι ίδιοι γι’ αυτό. Αλήθεια, μπορεί ο κος Κοντός ή κάποιος άλλος που ασχολείται με την ιστορία των Ιονίων Νήσων να βρει ένα περιστατικό στο οποίο αναγνωρίστηκε η συμμετοχή κάποιου στο librod’ oroτων νησιών ως ευρωπαϊκός τίτλος ευγένειας;
Ο κος Κοντός αναφέρει ότι έχει μέσω τρίτου γνώση του αρχειακού υλικού. Από τη δική μου γνώση πάνω σε αυτό το υλικό δεν υπάρχει ένα έγγραφο που να αναφέρει μέλος της οικογένειας του κυβερνήτη με τον τίτλο του κόμη προ του 1796. Τη χρονιά εκείνη, όταν η Βενετία κατοχύρωσε νομικά για πρώτη φορά τους ισχυρισμούς της οικογένειας, ο προβλεπτής του νησιού Widmann σε επιστολές του προς τη βενετική διοίκηση αναφέρει τον Αντωνομαρία ως κόμη, που συνεισέφερε ως νομικός σε προβλέψεις που αφορούσαν κυρίως το ψάρεμα στα νερά του Ιονίου.
Αναφέρει ο κος Κοντός ότι σύμφωνα με τα Γενικά Aρχεία του Kράτους η οικογένεια Καποδίστρια είχε τεράστια ακίνητη περιουσία στην Κέρκυρα πριν το 1796. Ας μην πάρουμε τη δική μου γνώση επί των πηγών ως μαρτυρία αλλά αυτή του πολύ πιο έγκυρου Γρηγόριου Δαφνή, ενός από τους πιο επιμελείς μελετητές των εν λόγω αρχείων: «Το συμπέρασμα είναι ότι ο Αντωνομαρίας ήταν υποχρεωμένος να συμπληρώνει τα εισοδήματά του από την κτηματική περιουσία, που δεν ήταν σημαντική, με τις αμοιβές που έπαιρνε ως δικηγόρος» (Ιωάννης Α. Καποδίστριας «Η Γένεση του Ελληνικού Κράτους», σελ. 34).
Όσον αφορά στα κτήματα και τα ιχθυοτροφεία του Βουθρωτού, που δόθηκαν στην οικογένεια Γονέμη από τους Βενετούς, θα πρέπει να σας παραπέμψω μεταξύ άλλων σε έναν ακόμα Δαφνή, τον Κώστα, σπουδαία μορφή των κερκυραϊκών γραμμάτων, και επιμελητή του «Αρχείου Ιωάννου Καποδίστρια» (Κώστας Δαφνής, Αρχείο Ιωάννου Καποδίστρια, τόμος Ζ, Κέρκυρα 1986, σελ. 173).

Σχετικά με τον “αναγραμματισμό” του ονόματος Καποδίστρια σε Καβουδήστρα, αφού σας παραπέμψω στην τοιχογραφία της Πλατυτέρας που έχει την αναπαράσταση του ατυχήματος του νεαρού Ιωάννη (το όνομα είναι Καβουδίστρας) να πω πως δεν πρόκειται για το φαινόμενο του αναγραμματισμού. Ίσως το όνομα είναι παραφθορά του λατινικού ονόματος (Capod’ Istria) ίσως και να πρόκειται για κάτι που δηλώνει κάτι άλλο, όπως για παράδειγμα επάγγελμα (λόγω της κατάληξής του). Σε καμία περίπτωση όμως, ακόμα κι αν προέρχεται από το Capod’ Istria δεν προκύπτει σχέση του ονόματος με τίτλο ευγενείας που προέρχεται από την περιοχή της Ιστρίας. Θα σας στεναχωρήσω κι αν σας εξηγήσω γιατί ο Σολωμός γραφόταν πολλές φορές Σαλομός.

Όλα τα παραπάνω όμως είναι τεχνικά ζητήματα. Όλοι μπορούμε να κάνουμε λάθος γιατί πολλές από τις πηγές είναι χαμένες και χρειάζεται σοβαρή όντως αρχειακή δουλειά για να πει κάποιος κάτι έγκυρο. Εκεί που διαφωνώ ριζικά με το άρθρο του κου Κοντού είναι η άποψή του πως οι δικές μας ιστορικές αναφορές περιορίζουν τη φήμη και την αξία της ζωής και του έργου του Κυβερνήτη.

Καταρχάς, η άποψή μου για την οικογένεια του κυβερνήτη έχει καταχωρηθεί στο παλιό βιβλίο μου και σε σειρά άρθρων που αναφέρουν απόψεις όπως αυτή: «Άδικη ήταν η κατηγορία (της αντικαποδιστριακής αντιπολίτευσης) εναντίον των αδερφών του. Όχι γιατί αυτοί στέκονταν στο ηθικό και πνευματικό ύψος του Κυβερνήτη, αλλά γιατί επρόκειτο για ανθρώπους που είχαν μείνει άκληροι για να αναστήσουν το ελληνικό έθνος, όπως οι Ζωσιμάδες που έκαναν το ίδιο για να προικίσουν το έθνος».https://www.kathimerini.gr/society/561296278/p-paspaliaris-i-lyssalea-antipoliteysi-kai-o-tyrannos-kyvernitis/

Έπειτα, οι αναφορές στον Μέττερνιχ θα έπρεπε να υποψιάσουν τον κο Κοντό καλύτερα. Επρόκειτο για μια τιτανομαχία, που όμοιά της σπάνια έχουμε δει στα παγκόσμια χρονικά της διπλωματίας. Ο παλιός κόσμος του Μέττερνιχ και των ευγενών και ο κόσμος της αυτοδιάθεσης των λαών, του φιλελευθερισμού, ο αστικός νεωτερισμός που γεννήθηκε εκείνον τον αιώνα. Ο κόσμος του Γκαίτε, του Σατωβριάνδου, του Λαφαγιέτ, του Γεωργίου Κάνιγκ, του Καποδίστρια, και του Εϋνάρδου. Αλλά και ο κόσμος του LaHarpe και του τσάρου Αλέξανδρου Α΄ (της περιόδου μέχρι το 1820) για όσους μελετούν βαθύτερα την ευρωπαϊκή ιστορία του 19ου αι. Γιατί θα πρέπει να γνωρίζουν οι αναγνώστες σας ότι αυτοί οι παραπάνω ήταν ενωμένοι σε επάλληλους κύκλους με ισχυρούς δεσμούς φιλίας στον σκοπό της αστικής φιλελεύθερης αλλαγής. Δεσμούς που διατηρούσε ο υπουργός του τσάρου και με τα πιο διάσημα φιλελεύθερα τέκνα της Επτανήσου, ανθρώπους όπως ο NicolasdeLoverdo, ο StamatiBulgari, και ο UgoFoscolo.

Νομίζω, ότι η συμπαθέστατη σε εμένα ιστορική παρέα της Κέρκυρας, που την θεωρώ σύμμαχο, στον προσωπικό επιστημονικό αγώνα της προώθησης της ζωής και του έργου του Κυβερνήτη, πρέπει λίγο να αμφιβάλλει για την σκληρή της άποψη ότι το μεγαλείο του Καποδίστρια ήταν η καταγωγή του ως κόμης. Γιατί φοβάμαι ότι με δεδομένη αυτή την άποψη δε θα μπορέσει να εξηγήσει κομβικά σημεία του έργου του, όπως για παράδειγμα ότι όταν ήρθε στην Ελλάδα ως κυβερνήτης αποποιήθηκε τον τίτλο του ως κόμης, παρόλες τις πιεστικές απαιτήσεις των κοτζαμπάσηδων να εφαρμόσει κάποιο σύστημα ευγενείας στο νεοπαγές κράτος. Και κομβικότερα ζητήματα όπως η συμμετοχή του στις προπαρασκευαστικές επαναστατικές ενέργειες, για τις οποίες έχουμε πολλά να πούμε.

Δεν μπορούν να εξηγήσουν επίσης, σημαντικά σημεία της ιστορίας του νησιού. Γιατί ο Καποδίστριας συνεργάστηκε άψογα στο Collegio Medico με τον αρχηγό της αντίπαλης παράταξης των Onorandi, Αντώνιο Μαρούλη; Ποιοι αποτελούσαν την νεανική του φιλολογική και πολιτική παρέα στο νησί; Το κυριότερο, γιατί συνεργάστηκε με τον Γεώργιο Θεοτόκη, τον εγκληματικά ξεχασμένο από την ελληνική ιστορία πρίγκιπα Θεοτόκη, πρωτεργάτη των αστικών μεταρρυθμίσεων που ήρθαν με τους Γάλλους;Θα μου επιτρέψετε μια σύντομη αναφορά από τη νέα υπό έκδοση βιογραφία, για τον επικήδειο που εκφώνησε ο Ιωάννης για τον πρίγκιπα Θεοτόκη: «οι Κερκυραίοι εκείνο το απόγευμα στην Παναγιά Σπηλαιώτισσα έγιναν μάρτυρες της μεταφοράς του παμπάλαιου οράματος της απελευθέρωσης του γένους των Ελλήνων από τα χέρια της παλιάς γενιάς, που άπειρα υπέφερε από την υποδούλωση τόσων αιώνων, στα ικανότερα και πιο αποφασιστικά χέρια της καινούριας ηγεσίας του ελληνισμού».

*ιστορικός, συγγραφέας μεταξύ άλλων της βιογραφίας του Καποδίστρια (ΣΚΑΪ 2009, Καθημερινή 2016)

Ακολουθήστε το kerkyrasimera.gr για να μαθαίνετε πρώτοι τα νέα από την Κέρκυρα.

Ακολουθήστε μας στο Instagram

Ακολουθήστε μας στο twitter

Ακολουθήστε μας στο Facebook