Ιδιωτικά πανεπιστήμια: όχι και γιατί

Γράφει ο Άγγελος Κόλλας*

Έντονο διάλογο σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο έχει πυροδοτήσει η περίφημη νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης για την «ίδρυση μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων». Παρ’ ότι η κυβέρνηση μιλάει για ιστορική ρύθμιση,  μεγάλο μέρος της κοινωνίας και της ακαδημαϊκής κοινότητας έχει αντίθεση άποψη.

Πριν από όλα και παρά το γεγονός ότι αρκετοί συνταγματολόγοι προσπαθούν να βρουν μια ερμηνεία του Συντάγματος που να επιτρέπει αυτή τη ρύθμιση, το περίφημο άρθρο 16 περιγράφει ρητά τον δημόσιο χαρακτήρα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, επιτρέπει τα πανεπιστήμια να λειτουργούν «αποκλειστικά ως Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου» και αναφέρει ότι «η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται». Άρα μιλάμε για παραβίαση του εν λόγω άρθρου.

Στο δια ταύτα. Ένα βασικό ερώτημα για οποιαδήποτε πολιτική απόφαση είναι το «γιατί». Γιατί έρχεται αυτή η νομοθετική ρύθμιση; Δεν μπορούμε να μην λάβουμε υπόψη την ιδεολογική διάσταση που πολλές φορές υποτιμάται. Για ένα κόμμα σαν την ΝΔ και την κυβέρνησή της που κινείται εντός του αστικού φιλελεύθερου μοντέλου, είναι επόμενο δημόσιες παροχές και αγαθά να συνδέονται με την λογική της αγοράς και τα ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια με τα οποία λειτουργεί. Οι ιδιωτικοποιήσεις τομέων δημόσιου χαρακτήρα δεν είναι άλλωστε καινούργιο φαινόμενο. Είναι χαρακτηριστικό των μνημονιακών τουλάχιστον κυβερνήσεων της προηγούμενης δεκαετίας, και σε άλλους τομείς όπως η υγεία, η δημόσια περιουσία, η κοινωνική ασφάλιση, ακόμα και το νερό. Επομένως, κεντρικός άξονας αυτού του νομοθετικού μέτρου, που παράγει και τα αντίστοιχα επιχειρήματα, είναι ο ιδεολογικός.

Αυτό το νομοσχέδιο έρχεται ως κεραυνός εν αιθρία; Ως κάτι ξαφνικό ή άγνωστο; Η απάντηση εδώ είναι αρνητική. Το έδαφος έχει από καιρό προετοιμαστεί με μια σειρά ρυθμίσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, καθώς ήδη υπάρχουν δίδακτρα (στα μεταπτυχιακά προγράμματα) και κάποια πτυχία ιδιωτικών κολλεγίων έχουν ίση ισχύ με αυτά των δημόσιων. Αυτά τα χαρακτηριστικά χρησιμοποιούνται ως επιχειρήματα για να υποστηρίξουν το νομοσχέδιο για το οποίο μιλάμε. Ένα ακόμα παράδειγμα είναι το ΕΑΠ (Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο) το οποίο είναι δημόσιο πανεπιστήμιο αλλά λειτουργεί με δίδακτρα στους κύκλους σπουδών του. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι εφόσον υπάρχουν αυτά τα στοιχεία, γιατί να μην προχωρήσουμε και στην πλήρη «απελευθέρωση» της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Γυρνάμε πάλι στον ιδεολογικό άξονα για το πώς μια κυβέρνηση και ένα υπουργείο Παιδείας αντιλαμβάνεται την εκπαίδευση και την παροχή επιστημονικής γνώσης στους πολίτες. Ως κοινωνικό αγαθό ή ως εμπόρευμα που κοστολογείται;

Το επιχείρημα περί μείωσης του brain drain και  προσέλκυσης ξένων φοιτητών στα νέα «μη κρατικά» πανεπιστήμια χρησιμοποιείται επίσης για να στηριχθεί η κυβερνητική πρόθεση. Βέβαια είναι χρήσιμο να διερευνήσει κανείς τους λόγους που η ελληνική νεολαία αποφασίζει να σπουδάσει στο εξωτερικό ή και να μην σπουδάσει καθόλου. Πρώτον, ένας βασικός λόγος είναι ότι κάποιος μαθητής δεν κατάφερε να πετύχει στις πανελλαδικές εξετάσεις ή ότι πέρασε σε κάποια σχολή την οποία δεν στόχευε πραγματικά ή ότι πέρασε σε απομακρυσμένη περιοχή και δεν μπόρεσε να καλύψει τα έξοδα μετακίνησης και διαμονής. Εξάλλου η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής (ΕΒΕ) που θεσμοθέτησε μεταξύ άλλων η κυβέρνηση την προηγούμενη τετραετία είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των εισακτέων στις πανεπιστημιακές σχολές. Επομένως αντιλαμβανόμαστε ότι παίζει ρόλο και το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ο τρόπος εισαγωγής στην τριτοβάθμια. Η οικονομική διάσταση είναι επίσης καθοριστική, ξεκινώντας από τα δίδακτρα των φροντιστηρίων στα λυκειακά χρόνια μέχρι το κόστος σπουδών που βαραίνει τους φοιτητές και τις οικογένειές τους. Εδώ μπορεί να αντιτείνει κανείς ότι οι οικονομικές δυσκολίες παραμένουν και για τις σπουδές στο εξωτερικό. Αυτό είναι προφανές. Δεν είναι λίγες, όμως, οι φορές που οι φοιτητές αναγκάζονται να εργαστούν παράλληλα με τις σπουδές τους είτε οι οικογένειές τους ζορίζονται οικονομικά ακόμα περισσότερο, με ταυτόχρονες συνέπειες στον βαθμό των μορφωτικών αποτελεσμάτων και στην ίδια την ολοκλήρωση των σπουδών ενός εργαζόμενου φοιτητή.   

Δεύτερον, αξίζει να μελετήσουμε το ευρύτερο πλαίσιο δυνατοτήτων που παρουσιάζεται στους φοιτητές που εν τέλει ωθούνται να φύγουν στο εξωτερικό. Οι νέοι δεν φεύγουν για σπουδές στο εξωτερικό επειδή στην Ελλάδα δεν έχει ιδιωτικά/μη κρατικά πανεπιστήμια. Φεύγουν στο εξωτερικό γιατί υπάρχουν περισσότερες και καλύτερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας σε συνάρτηση με τα ακαδημαϊκά και επαγγελματικά τους ενδιαφέροντα. Την Ελλάδα του κατώτατου μισθού των 780 ευρώ, των ενοικίων των 400 ευρώ και της γενικευμένης ακρίβειας σε είδη πρώτης ανάγκης και λογαριασμούς ενέργειας, δύσκολα κανείς την βλέπει σαν ένα πεδίο κοινωνικής και εργασιακής εξέλιξης.   

Το υπουργείο Παιδείας υποστηρίζει πως τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα αναβαθμίσουν και τα δημόσια μέσω του ανταγωνισμού. Πριν από οποιονδήποτε άλλο συσχετισμό, είναι χρήσιμo να αναρωτηθούμε γιατί τα δημόσια πανεπιστήμια χρειάζονται να ανταγωνιστούν κάτι άλλο για να βελτιώσουν την ποιότητά τους. Γιατί δεν γίνεται υπόθεση του κράτους μέσω χρηματοδοτήσεων και στελέχωσης, η αναβάθμιση της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης; Εδώ ίσως η απάντηση να βρίσκεται πάλι στον ιδεολογικοπολιτικό προσανατολισμό της κυβέρνησης και των ευρωπαϊκών θεσμών που υπηρετεί. Συσχετίζοντας την παιδεία με άλλους τομείς παροχής κοινωνικών αγαθών όπως είναι η υγεία ή οι μεταφορές μπορούμε να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι η ύπαρξη ιδιωτικών παρόχων δεν εγγυάται την αναβάθμιση των δημόσιων αλλά ακόμα περισσότερο την υποβάθμισή τους. Δεν αναβαθμίστηκαν τα δημόσια νοσοκομεία με την ύπαρξη ιδιωτικών κλινικών. Οι ελλείψεις σε βασικές υποδομές και προσωπικό και κατ’ επέκταση σε αποτελεσματικότητα και καθολική κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, παραμένουν. Το ίδιο ισχύει και με τις συγκοινωνίες, με τις ιδιωτικοποιήσεις των τραίνων με χαρακτηριστικό παράδειγμα το τραγικό γεγονός των Τεμπών. Ακόμα και στην ίδια την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, παρά την ύπαρξη ιδιωτικών σχολείων, τα δημόσια παραμένουν υπεχρηματοδοτούμενα, υποστελεχωμένα με ελλιπές εκπαιδευτικό περιεχόμενο επιβάλλοντας την διαφυγή στα φροντιστήρια. Επομένως μπορούμε να μιλάμε όχι απλά για ιδιωτική παιδεία αλλά και για ιδιωτικοποιημένη δημόσια παιδεία. Αυτό πλέον προωθείται και για την τρίτη βαθμίδα της εκπαίδευσης.

Πως μπορεί να λειτουργήσει ένα «μη κρατικό, μη κερδοσκοπικό» πανεπιστήμιο αν δεν χρηματοδοτείται ούτε από το κράτος ούτε από επιχειρηματίες; Ποιος ιδιωτικός φορέας θα επενδύσει στην δημιουργία τέτοιων πανεπιστημίων χωρίς να περιμένει απόσβεση της επένδυσής του; Γίνεται αντιληπτό ότι αυτά τα ιδρύματα για να μπορέσουν να λειτουργήσουν θα πρέπει αρχικά να θέσουν υψηλά δίδακτρα αλλά ταυτόχρονα να παρουσιάσουν ένα ανταγωνιστικό πακέτο ώστε να προσελκύσουν πελατεία με τη δέσμευση ότι τα πτυχία θα είναι ισχυρά και αποδοτικά στο εργασιακό μέλλον. Εύκολα αναρωτιέται κάνεις αν θα μπορούσε να υπάρξει για παράδειγμα μία σχολή φιλοσοφίας σε ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο. Και όλα αυτά με την φιλοδοξία της παροχής υψηλού επιπέδου επιστημονικής γνώσης.   

Πέρα από όλα αυτά, αν υποθέσουμε ότι με κάποιο τρόπο θα ξεπεραστούν οι προβληματικές που παρουσιάστηκαν παραπάνω, επιστρέφουμε ξανά στο «γιατί». Γιατί το υπουργείο Παιδείας ενός κράτους προωθεί την ιδιωτική πρωτοβουλία (και τον ατομικό δρόμο) σε τομείς της κοινωνικής ζωής που πρέπει να έχει πρόσβαση καθολικά η κοινωνία; Γιατί το υπουργέιο Παιδείας να λειτουργεί σαν υπουργείο Ανάπτυξης ή υπουργείο Εργασίας; Γιατί προωθείται ο ταξικός-οικονομικός διαχωρισμός των ανθρώπων σε ένα κατά τα άλλα κοινωνικό και οικονομικό σύστημα ίσων ευκαιριών; Σε αυτό έχει απαντήσει ο Κ. Μαρξ πριν δύο αιώνες: «Το Κράτος είναι η εκτελεστική επιτροπή της άρχουσας τάξης».

*Είναι απόφοιτος Πολιτικών Επιστημών,  μεταπτυχιακός φοιτητής Πολιτικής Ανάλυσης.

Ακολουθήστε το kerkyrasimera.gr για να μαθαίνετε πρώτοι τα νέα από την Κέρκυρα.

Ακολουθήστε μας στο Instagram

Ακολουθήστε μας στο twitter

Ακολουθήστε μας στο Facebook