Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571)

-Βουσολίνου Ανυφαντή Ελένη

Η γεωστρατηγική δυναμική και  η οικονομική αλυσίδα των «βενετικών νησιών της Ανατολής», του νησιωτικού χώρου του Ιονίου, επηρέαζαν την πολιτική ιστορία και την πολεμική που αναπτυσσόταν στις βενετικές κτήσεις. Παράλληλα, από το 14^ο έως και  το 16^ο αι., και στη συνέχεια μέχρι και το 18^ο, κινήματα κατά της οθωμανικής κυριαρχίας σε περιοχές της πάλαι ποτέ Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οργανώνονται τόσο σε περιόδους οθωμανοβενετικών πολέμων όσο και σε διαδικασίες ενίσχυσης και συσχέτισης της χριστιανικής αξίας με την εκκολαπτόμενη εθνική ιδέα.

Μετά την ολοκλήρωση του πρώτου οθωμανοβενετικού πολέμου του 1463-1479 η Ζάκυνθος, η οποία ενώθηκε στο βενετικό κορμό το 1484, δέχεται τους πρόσφυγες και τους στρατιώτες (stradioti), μεταξύ άλλων περιοχών, της Ναυπάκτου. Ωστόσο, οι συνεχείς απώλειες των βενετικών κτήσεων οδηγούσαν σε λήψη μέτρων όχι μόνο για τη λειτουργία των αποικιών ως εμπορικών σταθμών αλλά και για την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων που θα ενίσχυαν την αμυντική κατά των οθωμανικών επιθέσεων και την προστασία των υπηκόων. Βασική σκέψη των Βενετών δεν ήταν παρά η συγκράτηση της δύναμής τους, η συμβολή των υπηκόων τους ήταν μέσα στο σχεδιασμό τους.

Δεν ήταν, ωστόσο, λίγες οι φορές που οι βενετικές αρχές ενεργούσαν με διαδικασίες κακοδιοίκησης απέναντι στον πληθυσμό των περιοχών-κτήσεών τους. Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση η ιδιαίτερη πηγή των πρεσβειών, όπως διατηρείται στα Ιστορικά Αρχεία της Κέρκυρας (Ενετοκρατία), αποτυπώνει τα αιτήματα των υπηκόων και τις ανάλογες απαντήσεις της βενετικής γερουσίας, αρχής γενομένης το έτος 1386. Η πρεσβεία του 1572 (Ι.Α.Κ., Ενετοκρατία 98, αρ. 12), με αντιπροσώπους τον Έπαρχο Τζώρτζη και τον Τριβώλη Ιάκωβο, η οποία στέλνεται από την Κέρκυρα στη Βενετία αμέσως μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, της περιόδου του τέταρτου, στη σειρά, οθωμανοβενετικού πολέμου, αποκρυσταλλώνει τη μεγάλη συμβολή των κερκυραίων στη ναυμαχία και τις συνέπειες της επιχείρησης για το νησί.

Η Κέρκυρα, νησί-κτήση των Βενετών από τις σημαντικότερους ναυτικούς σταθμούς τους, αντιμετώπισε με αξιοπρέπεια το αίτημα της Βενετίας να συνδράμει στη συμμαχία των κυρίαρχων, τότε, συνασπισμένων χριστιανικών κρατών κατά των Οθωμανών στην είσοδο του κορινθιακού κόλπου, της επιχείρησης «SantaLigaAntiturca», της ναυμαχίας του «Lepanto». Παράλληλα, όμως, οι στρατιώτες που ήδη βρίσκονταν στην Κέρκυρα από τον Ιούνιο του 1571 για την προετοιμασία της επιχείρησης, μη αμειβόμενοι εγκαίρως για τις υπηρεσίες τους, αλλά και μη έχοντας συχνά τρόφιμα και απαραίτητα μέσα διαβίωσης, δημιουργούσαν καθεστώς τρόμου στον πληθυσμό με αρπαγές αγαθών, λεηλασίες κτημάτων, ληστείες σπιτιών, όπως φανερώνουν οι αναφορές της σχετικής πρεσβείας. Ιδιαίτερα η περιοχή του σημερινού Καποσίδερου, «η άκρα του Αγίου Ισιδώρου», όπου μπορούσε να καταφεύγει ο αστικός πληθυσμός όποτε υπήρχε απειλή, δεν ήταν πλέον διαθέσιμη, καθώς οι στρατιώτες δεν το επέτρεπαν.

Στο ίδιο κείμενο στο οποίο περιγράφονται οι απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού, γεγονός που οδηγεί στο αίτημα του τειχισμού του μπόργκου, της περιοχής έξω από το φρούριο, αίτημα που θεωρείται ότι πλέον θα εισακουγόταν, καθώς οι Κερκυραίοι είχαν ήδη συμβάλει σημαντικά στη νίκη της ναυμαχίας της Ναυπάκτου. Η αόριστη απάντηση, ότι θα μελετούταν το αίτημα, φανέρωνε ότι και πάλι το έργο του τειχισμού θα ματαιωνόταν για πολύ αργότερα.

Ωστόσο, όπως προκύπτει μέσα από την πηγή, υπάρχει η θλιβερή, συγχρόνως ηρωική, απολογιστική για τη συμμετοχή των Κερκυραίων στην επιχείρηση αυτή, τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, στις 7 Οκτωβρίου 1571, η οποία έγινε με τη σύμπραξη της Γαληνοτάτης και του Πάπα Πίου Ε΄, κατόπιν και της συμμετοχής της Ισπανίας, της Σαβοΐας, των ιπποτών της Μάλτας,  και την ανάθεση της αρχιστρατηγίας στον Αυστριακό DonJuan, εναντίον του Σελίμ Β΄. Το προγενέστερο γεγονός της κατάληψης της Αμμοχώστου από τους Οθωμανούς οδήγησε στην εσπευσμένη μετωπική αναμέτρηση εναντίον των Οθωμανών στη Ναύπακτο, γιατί ήταν ο τόπος όπου ο οθωμανικός στόλος ναυλοχούσε. Μεταξύ των 210, περίπου, γαλερών, από τις οποίες οι μισές ήταν βενετικές, οι Κερκυραίοι είχαν συνδράμει με 4 γαλέρες και πληρώματα, μάλιστα έλαβαν αμέσως μέρος, γιατί οι Βενετοί δεν έστειλαν ανεξόπλιστες γαλέρες τους, τις επονομαζόμενες «arsigli»,  ή και «arsili», επιπλέον, δε, συμμετείχαν και με μικρότερα βοηθητικά σκάφη. Κυβερνήτες ήταν ο Χριστόφορος Κοντόκαλης, ο Πέτρος Μπούας, ο Γεώργιος Κοκκίνης, ο Στυλιανός Χαλικιόπουλος (AndreaMarmora, DellaHistoriadiCorfu, Venetia, 1672, σ. 347-348). Το πλήρωμα του Πέτρου Μπούα πολέμησε ηρωικά και θυσιάστηκε στον κοινό αγώνα κάτω από τραγικές συνθήκες, το πλήρωμα του Χριστόφορου Κοντόκαλη αιχμαλώτισε την οθωμανική ναυαρχίδα της Ρόδου, γεγονός που ανέδειξε τον Κερκυραίο σοπρακόμη σε εξαίσιο πολεμιστή της εποχής του. Πλέον, όμως, όπως φανερώνει το σχετικό κείμενο της πρεσβείας του 1572, δεν υπήρχε δυνατότητα επάνδρωσης των κερκυραϊκών γαλερών, μετά τον ηρωικό αφανισμό των πληρωμάτων τους. Η απάντηση ήταν και πάλι αόριστη, οι απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό αναγνωρίζονταν, όμως καμία εξασφαλισμένη απάντηση δεν οδηγούσε σε εξοπλισμό των γαλερών τους.

Στη ναυμαχία είχαν λάβει μέρος με ιδιαίτερη συμβολή οι Ζακυνθινοί με 4 πολεμικά, με τους σοπρακόμιτους Αντώνιο Κουτούβαλη, το Νικόλαο Μονδίνο, το Δημήτριο Κομούτο, το Μαρίνο Σγούρο.  Επιπλέον, συμμετείχαν και Κεφαλλονίτες και Κυθήριοι. Μεγάλη ήταν και η συνδρομή 22 Κρητικών ευγενών βενετικής καταγωγής και 6 ελληνικής καταγωγής. Το αποτέλεσμα του πεντάωρου αγώνα στην είσοδο του Κορινθιακού Κόλπου, στα άγονα νησάκια Εχινάδες (Curzolari), έφερε τη συντριβή των Οθωμανών, με τη διαφυγή μόνο 35 γαλερών από το σύνολο των 230 και την απώλεια 20.000 ανδρών και την αιχμαλωσία 3.500,  γεγονός που οφείλεται στην τεχνική των χριστιανικών δυνάμεων και στη μαχητικότητα των πεζικών δυνάμεων κατά τη φάση της συνέχισης του αγώνα στην ξηρά., όπου πλέον ήταν φανερή η καταβολή των οθωμανικών δυνάμεων, μετά την προγενέστερη εκστρατεία τους στο Ιόνιο και το Αιγαίο, την Κρήτη, τα δαλματικά και τα αλβανικά παράλια. Από τη συμμαχική συνασπισμένη δύναμη υπήρξαν 9.500 νεκροί και 14.000 τραυματίες. Από το σύνολο των νεκρών ένα πολύ μεγάλο μέρος ήταν Έλληνες των Ιονίων νησιών και της Κρήτης.

Η ναυμαχία της Ναυπάκτου έφερε το τέλος της αίσθησης κατωτερότητας των χριστιανικών δυνάμεων και του αήττητου των Οθωμανών στη θάλασσα, έδωσε τέλος, κατά το FernardBraudel, του «συμπλέγματος κατωτερότητας» απέναντι στην οθωμανική στρατιωτική δύναμη. Το αρνητικό στοιχείο ήταν η αδυναμία των χριστιανικών δυνάμεων να ανατρέψουν την κατάσταση στην Κύπρο, ωστόσο η πνοή της αντίστασης και την ανατροπής απέναντι στην οθωμανική δύναμη ήταν πλέον γεγονός. Σε αυτή την πραγματικότητα η συμβολή των Κερκυραίων, γενικότερα του πληθυσμού των νησιών του Ιονίου, ήταν ιδιαίτερα σημαντική μέσα από την ηρωική συμμετοχή τους στη συγκεκριμένη ναυμαχία.

Ακολουθήστε το kerkyrasimera.gr για να μαθαίνετε πρώτοι τα νέα από την Κέρκυρα.

Ακολουθήστε μας στο Instagram

Ακολουθήστε μας στο twitter

Ακολουθήστε μας στο Facebook