Η MARCIA FUNEBRE op. 103 του Felix Mendelssohn που θ’ ακουστεί σε 1η Πανελλήνια εκτέλεση από την Φ.Ε. Καποδίστριας

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ*

Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς σ’ αυτήν την όμορφη πρωτότυπη σύνθεσης του Μέντελσον για μπάντα είναι ότι, η χειρόγραφη παρτιτούρα έχει ως τίτλο Marcia funebre (ένας τίτλος που συνδέουμε με μια ιταλική παράδοση), σ΄ αντίθεση με τον γερμανικό τίτλο Trauermarsch ( όπως για παράδειγμα στη γνωστή σύνθεση του Βάγκνερ).                                                                                                     Το δεύτερο αρκετά εντυπωσιακό γεγονός που παρατηρεί κανείς εξετάζοντας την χειρόγραφη παρτιτούρα της Marcia funebre είναι ότι ο γραφικός χαρακτήρας του Μέντελσον, είναι μιας πολύ πρώιμης περιόδου, γύρω στα 1824-1827, και δεν έχει καμία ομοιότητα με την καλλιγραφία του στις χειρόγραφες παρτιτούρες του 1836, που έχει πάντα συνδεθεί με αυτή τη σύνθεση.                                                                                                                                Το τρίτο πράγμα που κάνει εντύπωση είναι το γεγονός ότι από την χειρόγραφη παρτιτούρα λείπει οποιαδήποτε ημερομηνία ή αφιέρωση, πόσο μάλλον το “Για την κηδεία του Norbert Burgmuller”, το οποίο εμφανίζεται για πρώτη φορά 33 χρόνια αργότερα ως επιγραφή κάτω από τον τίτλο στην πρώτη σημαντική εκδοθείσα συλλογή της μουσικής του Mendelssohn το 1868 από τους Breitkopf & Hartel.  Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος του οποίου ο θάνατος στις 7 Μαΐου 1836 συνδέθηκε με αυτή τη σύνθεση του Μέντελσον για μπάντα?                                                                                                                                               Ο Norbert Burgmuller (1811-1836) καταγόταν από μουσική οικογένεια και σπούδασε σύνθεση με τον Spohr.                                                                                                                                                                            Όσο ήταν μέλος του αυλικού κατεστημένου στο Κάσελ, ερωτεύτηκε τη σοπράνο Σοφία Ρόλαντ, που ο πρόωρος θάνατος της, οδήγησε τον Burgmuller σε μια βαθιά κρίση, η οποία τον οδήγησε στον αλκοολισμό, στην απόρριψη από τον Spohr και στην εμφάνιση επιληπτικών κρίσεων.  Ο Bergmuller πνίγηκε το 1836 σε ένα λουτρό στο Άαχεν, γεγονός αξιοσημείωτο, καθώς ήταν αξιοσέβαστος ως νεαρός συνθέτης.  Παρόλο που ο Μέντελσον είχε μετακομίσει στη Λειψία το 1835, είναι πολύ πιθανό να βρισκόταν πάλι στο Ντίσελντορφ την εποχή του θανάτου του Burgmuller, στις 6 Μαΐου 1836, καθώς εκεί εκείνη τη στιγμή γίνονταν οι προετοιμασίες για την πρεμιέρα του ορατορίου, του Αγίου Παύλου, στις 22 Μαΐου.                                                                                                                                                                               Το ερώτημα σχετικά με το γιατί και πότε ο Μέντελσον έγραψε το αρχικό πρώιμο χειρόγραφο παραμένει αναπάντητο.                                                                                                                                                                    Αν ο Μέντελσον είχε αποφασίσει να γράψει μια αναμνηστική σύνθεση στη μνήμη του, δεν θα είχε συμπεριλάβει μια σχετική επιγραφή για το σκοπό αυτό?                                                                                                                       Είναι ενδιαφέρον ότι η πρώτη αγγλική έκδοση, που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Novello περίπου το 1870, ήταν για εκκλησιαστικό όργανο με τίτλο Funeral March σύνθεση του 1836, αλλά χωρίς καμία απολύτως αναφορά στην κηδεία του Burgmuller. Ακόμα και αν η υπόθεση που έκανε ο Rietz ότι αυτή η Marcia funebre γράφτηκε στις αρχές του 1836 ήταν ακριβής, θα αναρωτιόμαστε πάντα αν δεν θα ήταν πιο πιθανό μια τέτοια μνημειώδης σύνθεση να ήταν στη μνήμη του ίδιου του πατέρα του Mendelssohn που πέθανε λίγους μήνες πριν από τον Burgmuller τον Νοέμβριο του 1835.   Αν λοιπόν αυτό το έργο συντέθηκε σε αυτή την προγενέστερη περίοδο, τι είχε κατά νου ο Μέντελσον?                                                                                                                                                                    Παρ’ όλα αυτά, ο David Whitwellσκέφτηκε κάποια πρόσωπα και γεγονότα κατά την περίοδο 1824-1827 που θα μπορούσαν να έχουν εντυπωσιάσει τον νεαρό Μέντελσον και μας δίνει δύο κατευθύνσεις για περισυλλογή.

1. Μία Marcia funebre γραμμένη μετά από κάποιο μεγάλο γεγονός.

Το 1819 σημειώθηκε μια σημαντική εξέγερση κατά των Εβραίων στη Γερμανία, η οποία εξαπλώθηκε στη Δανία, τη Λετονία και τη Βοημία, αλλά δεδομένης της τότε ηλικίας του Μέντελσον που ήταν μόλις 10 ετών πιθανόν να το καθιστούν αδύνατο να έχει γραφτεί.                                                                Με την αποτυχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να καταλάβει τη Βιέννη το 1683, η γοητεία που ασκούσαν τα τουρκικά πράγματα κατέλαβε τη φαντασία της Δυτικής Ευρώπης για κάποιο χρονικό διάστημα.                                                                                                                                                                        Ο Μέντελσον γνώριζε παραδείγματα τουρκικής μουσικής που είχαν βρει το δρόμο τους σ’ έργα του Μότσαρτ και του Μπετόβεν , ενώ ο ίδιος ο εισήγαγε μουσική των Γενίτσαρων στη μουσική του Πρώτου Walpurgisnight.  Ίσως ο νεαρός Μέντελσον να συγκινήθηκε από την απόφαση των Οθωμανών Τούρκων να εξαλείψουν τον παλιό στρατό των Γενίτσαρων.                                                                                                Μια εξέγερση το 1822 στο νησί της Χίου ολοκληρώθηκε με τη σφαγή των πέντε έκτων του πληθυσμού των 120.000 κατοίκων, μια σκηνή που αποτυπώθηκε στον πίνακα του 1824 του Ντελακρουά, «Η σφαγή της Χίου».    Μια εξέγερση του στρατού των Γενίτσαρων τον Μάιο του 1826 είχε ως αποτέλεσμα να σφαγιαστούν 4.000 από τους στρατιώτες τους μέσα σε μια νύχτα και να ακολουθήσουν 25.000 ακόμη τις επόμενες ημέρες. Για έναν νεαρό συνθέτη, μια τέτοια ανησυχητική είδηση θα μπορούσε να τον οδηγήσει να γράψει μια Marciafunebre.                                                                                                                                                          2. Μια Marcia funebre που γράφτηκε μετά το θάνατο κάποιου σπουδαίου ανθρώπου.

Όταν ο Μέντελσον ήταν 12 ετών, ο Ναπολέων πέθανε σε ηλικία 52 ετών και ο ποιητής Τζον Κιτς σε ηλικία 26 ετών.                                                                                                                                                   Αλλά στην περίοδο στην οποία επικεντρωθήκαμε, 1824-1827, η προσοχή μας στρέφεται στο τέλος τριών μεγάλων συνθετών: του Σαλιέρι (1825), του φον Βέμπερ (1826) και του Μπετόβεν (1827).   Το γενικότερο πρώιμο ενδιαφέρον του για τα έργα παλαιότερων συνθετών τεκμηριώνεται ασφαλώς στην αναβίωση το 1829 του Πάθους του Ματθαίου από τον Μπαχ.                                                                                                                            Αν συνθέτοντας το Marcia funebre ο Μέντελσον σκεφτόταν κάποιον από αυτούς τους πρώιμους συνθέτες που πέθαναν στη δεκαετία του 1820, τείνουμε να πιστεύουμε ότι ήταν ο Μπετόβεν, του οποίου το όνομα, τότε όπως και τώρα, ξεπερνούσε όλους τους συγχρόνους του.  Η γνώση και το ενδιαφέρον του Μέντελσον για τη μουσική του Μπετόβεν αναγνωρίζονται γενικά σε ορισμένες από τις πρώτες συνθέσεις του. Η νεκρική πομπή του Μπετόβεν στους δρόμους της Βιέννης στις 29 Μαρτίου 1827 αποτέλεσε αντικείμενο εκτεταμένων σχολίων, όχι μόνο λόγω της φήμης του, αλλά και λόγω του εκπληκτικού γεγονότος ότι περίπου 10.000 άνθρωποι ακολούθησαν την νεκροφόρα του. Ίσως η καλύτερη απάντηση για ποιον προοριζόταν αυτή η μουσική βρίσκεται στη φύση της ίδιας της μουσικής. Πρέπει να θυμόμαστε ότι η “μουσική” είναι ρήμα και όχι ουσιαστικό. Επομένως, ο Μέντελσον έγραψε αυτή την όμορφη σύνθεση για εμάς, για να την ερμηνεύσουμε και να την απολαύσουμε.

*Είναι αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής ‘Ένωσης «Ο ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ»

**Το άρθρο δημοσιεύθηκε αποκλειστικά στην εφημερίδα “Η ΚΕΡΚΥΡΑ ΣΗΜΕΡΑ” την Τετάρτη 29/03

Ακολουθήστε το kerkyrasimera.gr για να μαθαίνετε πρώτοι τα νέα από την Κέρκυρα.

Ακολουθήστε μας στο Instagram

Ακολουθήστε μας στο twitter

Ακολουθήστε μας στο Facebook